Μια ιδέα που χάθηκε...

ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΒΕΡΟΙΑ" (18/9/23)

Για τη Βέροια και την Ημαθία γενικότερα η βαριά «βιομηχανία» είναι η αγροτική οικονομία και το ανεκμετάλλευτο τουριστικό αρχαιολογικό προϊόν που διαθέτουν. Η αγροτική οικονομία, δυστυχώς διανύει μια ανεξέλεγκτη κατωφερή πορεία δημιουργώντας σοβαρότατα προβλήματα στα νοικοκυριά, επηρεάζοντας πολλούς τομείς της τοπικής αγοράς.

Από την άλλη ο σπουδαίος αρχαιολογικός πλούτος που υπάρχει στην περιοχή μας, δεν αξιοποιήθηκε στα επιθυμητά επίπεδα. Ναι μεν γίνονται μεγάλες προσπάθειες από τους αρμόδιους φορείς, να αυξάνεται η επισκεψιμότητα στους αρχαιολογικούς χώρους, ωστόσο το «κλειδί» για να ξεκλειδώσει η παραμονή και διαμονή των επισκεπτών στη Βέροια, δεν βρέθηκε.

Παρατηρούμε ότι σε πόλεις που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτα από αυτά που διαθέτει η Βέροια και η ευρύτερη περιοχή της Ημαθίας, να υπάρχει μια ζωντάνια και με το …τίποτα να γίνονται τουριστικός προορισμός. Αυτό κυρίως οφείλετε στην ύπαρξη πανεπιστημιακής και φοιτητικής κοινότητας. 

Είναι αλήθεια ότι ένα πανεπιστήμιο αποτελεί ένα παράδειγμα για το πώς ένας εκπαιδευτικός θεσμός συμβιώνει και αλληλεπιδρά με την κοινωνία στην οποία ανήκει. Με τη σειρά της, η δημιουργική πόλη είναι η οικονομικά και κοινωνικά επιτυχημένη πόλη αλλά ταυτόχρονα και η πολιτιστικά δραστήρια, η οποία τα τελευταία χρόνια συνιστά ένα καινούργιο μοντέλο ανάπτυξης. Το πανεπιστήμιο μπορεί να συμβάλει στον δημιουργικό μετασχηματισμό της πόλης.

Αφορμή όλων αυτών που αναφέρουμε, είναι μια χαμένη ιδέα που υπήρξε στα μέσα της δεκαετίας του ΄90, που αν υλοποιούνταν σήμερα η Βέροια θα ήταν μια διαφορετική πόλη, που θα άντεχε στην οικονομική κρίση και προφανώς να είχε αναπτυχθεί πολύ περισσότερο βασιζόμενη όχι μόνο δια δικά της «κεφάλαια», αλλά και στο …συνάλλαγμα που θα εισέρρεε μέσω της φοιτητικής κοινότητας.

Η ιδέα αυτή ήταν η ίδρυση Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών, που «γεννήθηκε» από τον βεροιώτη αρχιτέκτονα Δημήτρη Κουκούδη και τον Μητροπολίτη Βέροιας, Νάουσας και Καμπανίας κ. Παντελεήμονα. Μάλιστα είχαν προχωρήσει και επαφές με κυβερνητικούς παράγοντες, δόθηκαν υποσχέσεις για χρηματοδότηση για την υλοποίηση της ιδέας, εγκρίθηκε ένα μέρος από το αρχιτεκτονικό σχέδιο, αλλά τελικά ήρθε το «ναυάγιο», γιατί κάποιοι αποφάσισαν πως τα διαθέσιμα γι αυτόν τον σκοπό χρήματα έπρεπε να μοιραστούν και προς άλλες κατευθύνσεις.

Δημήτρης Κουκούδης: Φοιτητές και από το εξωτερικό

Για την ιδέα της δημιουργίας Κέντρου Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών στη Βέροια και συγκεκριμένα στον χώρο της Ιεράς Μονής Παναγίας Δοβρά, μιλήσαμε με τον έναν εκ των δύο εμπνευστών, τον αρχιτέκτονα Δημήτη Κουκούδη, ο οποίος μας παρουσίασε όλο το project που είχε ετοιμαστεί.

«Το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών που σκεφτήκαμε μαζί με τον Μητροπολίτη Βέροιας θα ήταν ένα έργο τύπου ΙΕΚ, με πανεπιστημιακές συνδιαλλαγές, σε συνεργασία με τα ελληνικά πανεπιστήμια και του εξωτερικού. Θα μπορούσαν να έρχονται φοιτητές από το εξωτερικό, καθηγητές επίσης και να φιλοξενούνται, να διδάσκονται και να γίνονται ανταλλαγές σπουδαστών. Επίσης θα μπορούσαν και οι δικοί μας φοιτητές να πηγαίνουν στο εξωτερικό» και μας τόνισε, αναφέροντας λεπτομέρειες για το διδακτικό περιεχόμενο:

«Η δραστηριότητα του Κέντρου Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών είχε να κάνει με την εκπαίδευση νέων, ώστε να βγουν νέες ειδικότητες οι οποίες μπορούσαν στον μετέπειτα επαγγελματικό τους χώρο να αποδώσουν κατά το δοκούν. Οι ειδικότητες αυτές θα βασιζόταν στις βυζαντινές τέχνες και τις τεχνικές. Παραδείγματος χάριν θα υπήρχαν εργαστήρια και σπουδές οι οποίες θα έβγαζαν αγιογράφους, ξυλογλύπτες, κεντητική, την συντήρηση υφάσματος και ενδύματος, την βιβλιοδεσία, την συντήρηση των βιβλίων, συντήρηση των αρχαίων αντικειμένων, μαρμαρογλυπτική και την συντήρησή της. Όλα αυτά έχουν να κάνουν και με την κατασκευή και με την συντήρησή τους. Επίσης οπλουργία, κατασκευή μουσικών οργάνων και μουσική διδασκαλία, αρχιτεκτονική, οικοδομική και οτιδήποτε είχε να κάνει με την περίοδο του Βυζαντίου, έτσι όπως τα κληρονόμησε το Βυζάντιο από την αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή παράδοση, συν τις συνδιαλλαγές που απέκτησε με τους κατεκτημένους λαούς της ανατολής, από τους οποίους πήρε «δάνεια» σε όλες τις τέχνες και τις τεχνικές. Έτσι βγήκε η περίφημη βυζαντινή τέχνη και τεχνική.

Δεν είναι τίποτα άλλο από ένα «πάντρεμα» της ελληνικής και ρωμαϊκής παράδοσης η οποία αναπτύχθηκε στην ανατολή. Το Βυζαντινό ήταν η ανατολική αυτοκρατορία. Για παράδειγμα η μουσική παράδοση της βυζαντινής μουσικής είναι ο «γάμος» της αρχαίας ελληνικής με την περσική και την ανατολική μουσική. Γι αυτό μοιάζουν τα βυζαντινά τραγούδια μοιάζουν πάρα πολύ με τα αράβικα».

Σημαντική η παραδοσιακή θέση της Βέροιας

Όπως μας επισήμανε ο Δημήτρης Κουκούδης, το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών θα είχε σημαντικά χαρακτηριστικά που θα εξυπηρετούσαν παράλληλα και την εξωτερική πολιτική.

«Το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών θα είχε και εκπαιδευτικό χαρακτήρα και εξωτερικής πολιτικής . Θα γινόταν ένα κτίριο 22.000 τετραγωνικών μέτρων το οποίο θα διαρθρωνόταν σε αίθουσες εκπαίδευσης, σε εργαστήρια εκπαίδευσης (εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής και ξυλογλυπτικής) με τα κατάλληλα μηχανήματα και τους κατάλληλους καθηγητές-εκπαιδευτές.

Δεν θα ήταν υποχρεωτικό να πάρεις ένα πτυχίο και να τελειώσεις όλη αυτήν την εκπαίδευση, αλλά θα μπορούσες να πάρεις και ένα πιστοποιητικό εκμάθησης μαρμαροτεχνικής και ξυλογλυπτικής» και επισήμανε:

«Το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών θα είχε μια μορφή μοναστηριακότητας διότι θα χτιζόταν στον χώρο της Δοβράς όπου έγινε το ιστορικό μοναστήρι, της Μονής που διατέλεσε το επαναστατικό κέντρο της επανάστασης του 1822. Σε ότι έχει να κάνει με την εξωτερική πολιτική, το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εργαλείο των πανεπιστημίων και όχι μόνο ενός πανεπιστημίου της Ελλάδας, με την προώθηση της ελληνικής ιστορίας και τέχνης σε συνδιαλλαγή τόσο με την ανατολή, όσο και με την δύση.

Όλα αυτά με την θέση της Βέροιας και ειδικά του μοναστηριού, σε σχέση με τα σύνορα προς τα βόρεια, στο κέντρο της Μακεδονίας, λίγα χιλιόμετρα από τον τάφο του Φιλίππου στη Βεργίνα, από την Μίεζα, την Πέλλα, από την Θεσσαλονίκη. Εκτός από την εξωτερική πολιτική που μπορούσε να κάνει, να λάβουμε υπόψιν και το κέρδος που θα είχε η πόλη και η κοινωνία της, από τους καθηγητές και τους φοιτητές που θα έρχονταν, από τις αναφορές που θα γινόταν διεθνώς για το Κέντρο Εκπαίδευσης Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών, διότι δεν θα ήταν ένα εργαστήριο που θα έβγαζε μόνο τεχνίτες, αλλά θα ήταν και ένα Κέντρο ερευνών και μελετών».

Τα 3 δις έγιναν 300 εκατομμύρια

Αναφερόμενος ο Δημήτρης Κουκούδης στις προσπάθειες που έγιναν εκείνο το διάστημα και στην αντιμετώπιση που έτυχαν από το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, μας είπε:

«Οι επαφές έγιναν στα μέσα του 1990 με το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος και Νομάρχη τον Ανδρέα Βλαζάκη. Μάλιστα όταν παρουσιάσαμε το Project, ενθουσιάστηκε το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος, έγιναν επαφές με καθηγητές για να δούμε αν είναι εφικτό να υλοποιηθεί, γιατί μεσολαβούσαν η Αρχαιολογική Σχολή, η Αρχιτεκτονική Σχολή, η Καλών Τεχνών, Σχολές Μουσικής κ.λ.π . γιατί επρόκειτο για ένα μεγαλεπήβολο Project το οποίο συρρίκνωνε στην περιοχή μας, λόγω της Βυζαντινής παράδοσης της Βέροιας, ειδικότητες και προσωπικότητες που θα μάθαιναν στους σπουδαστές αυτές τις τέχνες και τεχνικές σε πολύ υψηλό επίπεδο. Θα μπορούσε να λειτουργήσει ως κολέγιο».

Τελικά όμως η συνέχεια ήταν απογοητευτική. Μας εξηγεί ο Δημήτρης Κουκούδης:

«Το Υπουργείο Βορείου Ελλάδος είχε ενθουσιαστεί και είπε ότι υπάρχουν διαθέσιμα 3 δις δραχμές για να γίνει αυτό το έργο. Μας είπαν νε ξεκινήσουμε, έγιναν κάποιες ενέργειες για να το προσεγγίσουμε και ξαφνικά μας είπαν ότι τα 3 δις δραχμές έγιναν 300 εκατομμύρια δραχμές. Με τα χρήματα αυτά δεν μπορούσα εγώ σαν αρχιτέκτονας-μελετητής να κάνω κάτι παραπάνω από αυτό που έγινε. Ένα κτίσμα που είναι το 1/16 του κτίσματος που έμελε να γίνει. Έγινε μια, ουσιαστικά, μια πολυκατοικία μέσα στο πουθενά.

Θυμάμαι ότι μας πήραν από το Υπουργείο και μας είπαν ότι, δυστυχώς, από το αρχικό ποσό θα πρέπει να δώσει ένα μέρος για να γίνει το κτίριο της Ευξείνου Λέσχης Βέροιας στο Πανόραμα και να δώσει άλλο ένα ποσό για την Εγνατία. Έτσι άρχισε να …ξεχειλώνει το ύφασμα και να μένουν για τον δικό μας σκοπό τα 300 εκ. δραχμές από τα 3 δις δραχμές.

Μετά από αυτά η Μητρόπολη Βέροιας δεν μπορούσε να κάνει κάτι από την στιγμή που της …τράβηξαν το χαλί κάτω από τα πόδια. Σε όποια προσπάθεια γίνονταν για την δημιουργία Κέντρου Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών στην Δοβρά, πρωτοστατούσε η Μητρόπολη. Ήταν μια ιδέα δική μου και του Δεσπότη κ. Παντελεήμονα που την πίστεψε. Μια ιδέα την οποία όταν την έμαθε η Καθηγήτρια Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, ενθουσιάστηκε. Άλλωστε τέτοιες σχολές υπάρχουν στην Ευρώπη».

Θα ήταν το μοναδικό στην Ελλάδα

Μια τέτοια ιδέα θα καθιστούσε τη Βέροια μια «μοναδική» πόλη γιατί θα είχε ένα μοναδικό εκπαιδευτικό ίδρυμα. Το Κέντρο Βυζαντινών Σπουδών και Μελετών. Παράλληλα ο Δημήτρης Κουκούδης μας χαρακτηρίζει τους καθηγητές ως «κακομαθημένους» και «καλομαθημένους», αφού διαλύσανε το τμήμα σχολής που είχε πριν λίγα χρόνια και για λίγα χρόνια η Βέροια. Ωστόσο αν πιστέψουν οι τοπικοί προύχοντες τις ιδέες και τις δυνατότητες που διαθέτει η Βέροια και η περιοχή της, τότε μπορούν να διεκδικήσουν κάτι που δικαιούται ο τόπος και η ιστορία του.  

«Αν υλοποιούνταν το project που ετοιμάσαμε, θα είναι το μοναδικό στην Ελλάδα και η Βέροια δικαιούνταν να το κάνει με την θέση της και την παράδοσή της. Απλά χρειάζονταν θέληση και πολύ καλή μεθοδολογία διότι οι καθηγητές πανεπιστημίων δεν αρέσκονται να διασπώνται οι διδακτικές τους θέσεις. Κάτι που ζήσαμε με την πανεπιστημιακή σχολή που είχε η Βέροια πριν λίγα χρόνια, η οποία διαλύθηκε εξ αιτίας του καθεστώτος που είχαν οι καθηγητές των πανεπιστημίων. Δεν θέλουν να πάνε σε ένα υποβαθμισμένο, δεν θέλουν να μετακομίζουν, δεν θέλουν να παίρνουν το αυτοκίνητό τους για να φεύγουν από την Θεσσαλονίκη να πηγαίνουν στη Βέροια, γενικώς δεν θέλουν, δεν θέλουν, δεν θέλουν… Γενικώς είναι κακομαθημένοι και καλομαθημένοι!!! Είναι το καθεστώς των καθηγητών που τόσο καιρό μαίνονται τα πανεπιστήμια. Κάτι ανάλογο έγινε με το πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το οποίο τελικά έγινε και διαπρέπει.

Νομίζω ότι σήμερα πρέπει να το πιστέψουν όλοι οι τοπικοί παράγοντες και με μια ομάδα projectmanager ειδικών επιστημόνων, ειδικών συνεργατών να το ξανατρέξουν. Μην περιμένουμε από τον Μητροπολίτη ο οποίος διέθετε 84 στρέμματα γι αυτήν την χρήση».

Λίγα στοιχεία για την αρχιτεκτονική της Βέροιας

Ολοκληρώνοντας την συζήτησή μας με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Κουκούδη, ζητήσαμε να μας εξηγήσει με δύο λόγια πως γίνεται το «πάντρεμα» της βυζαντινής αρχιτεκτονικής με την οθωμανική και την περσική. 

«Η βαλκανική αρχιτεκτονική δεν είναι τίποτα άλλο από Οθωμανική αρχιτεκτονική, και αυτή δεν είναι τίποτα άλλο από βυζαντινή αρχιτεκτονική. Είναι κατάλοιπο της βυζαντινής παράδοσης σε συνδυασμό με την πέρσικη ανατολική αρχιτεκτονική. Για παράδειγμα στη Βέροια έχουμε τα σπίτια με αυτές τις προεξοχές των ορόφων που στηρίζονται στα φουρούσια που λέγονται «σαχνισιά». Το «σαχνισί» είναι πέρσικη λέξη που σημαίνει «εκεί που κάθετε ο σάχης». Τα λοξά ξύλα που κρατάν το «σαχνισί», λέγονται φορούσια. Είναι η φέρουσα δοκός. Δηλαδή αρχαία ελληνική και περσική ονομασία, σε ένα μόνο μορφολογικό στοιχείο σε ένα κτίσμα. Μόνο αυτό δείχνει πως «παντρεύτηκε» η ανατολή με την Ελλάδα. Σκεφτείτε τις γίνεται στην μουσική, στα όπλα, στα βιβλία, στην γραφή, στην κεντιτική, στα υφάσματα κ.λ.π.

Όλο αυτό θα μπορούσαμε να το μετεξελίξουμε σε κάτι σύγχρονο. Να δεις βυζαντινά αντικείμενα, εκτός από τα original, να σου βγάλουν καινούργια προϊόντα».

Για το συγκεκριμένο ρεπορτάζ, δεν απευθυνθήκαμε σε κανένα άλλο εκπρόσωπο τοπικού φορέα, γιατί η έκταση των πολύπλευρων συνομιλιών και τοποθετήσεων θα ήταν πολύ μεγάλη, γι αυτό ως αρχή περιοριζόμαστε στην ενημέρωση και τοποθέτηση του αρχιτέκτονα Δημήτρη Κουκούδη. 

ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΒΕΡΟΙΑ" (18/9/23)