Πώς θα ήταν η ανάδειξη της Παλαιάς Μητρόπολης Βέροιας στην αυθεντική της μορφή! (φωτο)

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΟΥΡΣΟΥΖΙΔΗΣ Ν. ΓΙΩΡΓΟΣ *

Η Πόλη της Βέροιας είχε την τύχη να κατοικηθεί, στη μακρόχρονη ιστορία της, από άξιους και ικανούς πολίτες, ευπατρίδες, που της προσέφεραν απλόχερα σπουδαία μνημεία, που άντεξαν στο χρόνο μαρτυρώντας τη διαχρονία της.Σύμφωνα με την τεκμηριωμένη γνώμη των ειδικών, η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας αποτελεί το κορυφαίο μνημείο της πόλης και το μοναδικό σε ολόκληρη τη Μακεδονία.

Λίγα λόγια για την ιστορία του μνημείου από την έγκυρη ηλεκτρονική σελίδα «Αρχαιολογία  Online»:

«Χτισμένη σε τόπο ήδη καθαγιασμένο στα μεσοβυζαντινά χρόνια, μια εποχή σημαντικής ακμής για την πόλη, η εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική με το εγκάρσιο κλίτος που εμπεριέχει στο σχεδιασμό της την εικόνα του σταυρού θα γίνει το παλίμψηστο στο οποίο καταγράφεται άλλοτε χαρμόσυνα και άλλοτε επώδυνα η πολυτάραχη ιστορία της Βέροιας, αλλά και ολόκληρης της Μακεδονίας.

Το 1204 η Κωνσταντινούπολη πέφτει στα χέρια των σταυροφόρων, τη μοίρα της ακολουθεί και όλη η Μακεδονία, αλλά, πριν περάσουν δέκα χρόνια, ο Δεσπότης  της Ηπείρου Θεόδωρος Άγγελος Δούκας Κομνηνός μπαίνει ελευθερωτής στη Βέροια. Ένα λαμπρό εικονογραφικό πρόγραμμα που αναπτύσσεται στους τοίχους του κεντρικού κλίτους της Μητρόπολης δοξολογεί την αποκατάσταση της ορθόδοξης πίστης και προοιωνίζεται την ανάσταση της αυτοκρατορίας που δεν θα αργήσει.

Στα χρόνια των Παλαιολόγων και του Βεροιώτη Πατριάρχη Νήφωναη εικονογράφηση του ναού θα συμπληρωθεί με αγιογραφίες υψηλής τέχνης, εξαίρετα δείγματα της παλαιολόγειας αναγέννησης, με αποτέλεσμα η Μητρόπολη της Βέροιας, κατάγραφη με εξαιρετικής ποιότητας αγιογραφίες που χρονολογούνται από τον 12ο ως τον 14ο αιώνα, να γίνει ένα μνημείο-σταθμός που τώρα πια μετά τη συντήρηση και την αποκατάστασή του θα πάρει τη θέση που του αξίζει ανάμεσα στα κορυφαία δείγματα της βυζαντινής τέχνης που έφτασαν ως τις μέρες μας.

Η περίοδος από το 1387,όταν για πρώτη φορά η Βέροια καταλαμβάνεται από τους Οθωμανούς μέχρι την οριστική της κατάληψη το 1433, ήταν εξαιρετικά ταραγμένη. Η Μητρόπολη σίγουρα υφίσταται κάποιες καταστροφές. Ωστόσο είναι πια βέβαιο ότι εξακολουθεί να χρησιμοποιείται ως χριστιανική εκκλησία μέχρι τα τέλη του 16ου  ή τις αρχές του 17ου αιώνα. Τότε το νότιο κλίτος κατεδαφίζεται, η αντίστοιχη κιονοστοιχία κλείνει με τοίχο, η αψίδα απομονώνεται, οι αγιογραφίες σκεπάζονται με παχύ σοβά και τη θέση της βόρειας κεραίας του σταυρού του εγκάρσιου κλίτους παίρνει ο μιναρές. Η Μητρόπολη γίνεται το κεντρικό τζαμί της πόλης. Παράθυρα και πόρτες αλλάζουν για να εξυπηρετήσουν τις νέες ανάγκες και λίγο αργότερα ένα κομψό προστώο φτιαγμένο από αρχαίες κολώνες υπογραμμίζει την κύρια είσοδο του τεμένους που βλέπει στον κεντρικό δρόμο της πόλης.

Πριν από το τέλος του 19ου αιώναο δυτικός τοίχος του κτηρίου κατεδαφίζεται και ξανακτίζεται. Ακολουθώντας τη μόδα της εποχής των τελευταίων Σουλτάνων, μεγάλα τοξωτά παράθυρα πλαισιώνουν την πόρτα που χρησιμοποιεί ξανά το βυζαντινό περίθυρο με την αναθηματική επιγραφή του πρώτου κτήτορα Νικήτα, αλλά και τις μαρμάρινες παραστάδες της μνημειακής εισόδου ενός αρχαίου ιωνικού ναού, το υπέρθυρο της οποίας ήταν το κατώφλι του νάρθηκα της βυζαντινής εκκλησίας. Σε μια χειρονομία νεοκλασικισμού η πόρτα επιστέφεται από ένα αέτωμα που όμως δεν είναι τίποτα άλλο από το αυθεντικό μαρμάρινο αέτωμα ενός ταφικού ναΐσκου του 4ου προχριστιανικού αιώνα.

ΤΑ ΜΑΓΑΖΑΚΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ

Στο μεταξύ μαγαζάκια και σπίτια αγκαλιάζουν το τζαμί, το βόρειο προστώο κλείνει και το μνημείο αποκτά την εικόνα που αποτυπώνεται στις φωτογραφίες του 1906. Μετά την απελευθέρωση τα εσωτερικά λειτουργικά στοιχεία του τζαμιού εξαφανίζονται και το 1924 η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας ανακηρύσσεται ιστορικό διατηρητέο μνημείο και λίγο αργότερα γίνεται χώρος συγκέντρωσης των αρχαιοτήτων της πόλης – το πρώτο «μουσείο» της Βέροιας. Τον Φεβρουάριο του 1941οι Γερμανοί πετούν κυριολεκτικά έξω στις λάσπες τα αρχαία και κάνουν το πολύπαθο μνημείο στάβλο.

Μετά την απελευθέρωσηκαι τις περιπέτειες του εμφυλίου, με το που οργανώνεται η αρμόδια βυζαντινή εφορεία, αρχίζουν δειλά κάποιες προσπάθειες συντήρησης και ανασκαφές. Η σημασία του μνημείου γίνεται όλο και πιο φανερή ωστόσο η εικόνα του είναι απελπιστική και αυτό αποθαρρύνει και καθυστερεί. Τέλος, το καλοκαίρι του 2010,εγκρίνεται η μελέτη ωρίμανσης για την αποκατάσταση της Παλαιάς Μητρόπολης Βέροιας, το έργο εντάσσεται στο ΕΣΠΑ 2007-2013, ΠΕΠ Κεντρικής Μακεδονίας με προϋπολογισμό 3.465.000 ευρώ και τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ξεκινά η υλοποίησή του».

Ο αρχαιολόγος Γιώργος Σκιαδαρέσηςστη διδακτορική διατριβή του χαρακτηριστικά αναφέρει: «…ο ναός  της Παλιάς Μητρόπολης Βέροιας, μνημείο εμβληματικό της Βυζαντινής πόλης και ένα από τα κορυφαία του μεσαιωνικού πολιτισμού.  Χτισμένος κοντά στην ακρόπολη της Βέροιας, σε μια περιοχή όπου φαίνεται περιορίστηκε η πόλη κατά τη Βυζαντινή περίοδο και μεταφέρθηκε το εκκλησιαστικό της κέντρο, ο ναός αποτέλεσε για αιώνες την έδρα του τοπικού Επισκόπου. Εντάσσεται στον σύγχρονο πολεοδομικό ιστό, στην συμβολή των οδών Κεντρικής, Περικλέους και Αντωνίου Καμάρα και σηματοδοτεί το σπουδαιότερο μνημείο της Βέροιας».

Η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας Αγγελική Κοτταρίδηχαρακτηρίζει, ως προς την καλλιτεχνική της αξία την Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας, ως «Βυζαντινή Cappella Sistina». Ενώ τονίζει την τεράστια καλλιτεχνική  αξία του μνημείου, επισημαίνοντας πως ο Ναός θα γίνει σημείο αναφοράς, καθώς δεν υπάρχουν τόσο μεγάλης αξίας μνημεία στη Μακεδονία (https://faretra.info/2016/06/04/palaia-mitropoli-veroias-kapela-sixtina-vizantini-panigiriki-xenagisi/).

Το μοναδικό αυτό μνημείο, αποτελεί το διαχρονικό τοπόσημο της πόλης κοντά μια χιλιετία (κατασκευάστηκε το 1070μ.Χ.), βίωσε μαζί με τους κατοίκους της, όλες τις καταστάσεις που γνώρισε η πόλη.

Τα «ισόγεια μαγαζάκια» με τα σπίτια στον όροφο, που «αγκαλιάζουν το τζαμί και  κλείνουν το βόρειο προστώο», όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο «Αρχαιολογία  Online», συνιστούν αναντίρρητα, απολύτως αυθαίρετη ενέργεια των «ευνοούμενων» του καθεστώτος της εποχής  και  βάρβαρη προσβολή του μνημείου!

Ακριβώς αυτή την αυθαίρετη και βάρβαρη ενέργεια σε βάρος του μνημείου, ήρθε να θεραπεύσει η πολιτεία το 2010 – με μεγάλη καθυστέρηση – με την απόφαση  αποζημίωσης των φερόμενων ιδιοκτητών και κατεδάφισης των αυθαιρέτων. Νοιώσαμε βαθειά ικανοποίηση, γιατί επιτέλους ξεκινούσε το μεγάλο έργο της αποκατάστασης και ανάδειξης αυτού του κορυφαίου μνημείου.

ΤΙ ΔΗΛΩΝΕ Η ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΟΤΤΑΡΙΔΗ

Το 2016ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης  και ο ναός καθαγιάστηκε στις 5 Ιουνίου 2016 από τον Μητροπολίτη Βέροιας, Ναούσης και Καμπανίας Παντελεήμονα – μεγάλη στιγμή για την πόλη και τη Μακεδονία.

Τρία από τα κτίσματα που καταλάμβαναν μέρος της Βόρειας όψης (οδός Κεντρικής) και Δυτικής όψης (οδός Περικλέους) παρέμειναν ανέπαφα – εξαιρέθηκαν της κατεδάφισης. Το 2022 ξεκινούν οι εργασίες αποκατάστασης (χρηματοδότηση ΕΣΠΑ) αυτών των τριών κτισμάτων, η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας Αγγελική Κοτταρίδη για τα υπόψη  κτίσματα δηλώνει στο euractiv.gr:

«Ευτυχώς, κάτω από τις άθλιες τσιμεντοσανίδες, υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία και επίσης υπάρχουν οι φωτογραφίες των αρχών του 20ου αιώνα, έτσι μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για την ορθότητα της μελέτης και της αποκατάστασης… Στο τέλος του 2022 ένα μικρό, αλλά πολύ σημαντικό κομμάτι της εικόνας του εμπορικού δρόμου που ήταν για πολλούς αιώνες η καρδιά της πόλης, θα έχει αποκατασταθεί. Στο μαγαζί που υπήρχε και θα εξακολουθήσει να υπάρχει στο ισόγειο οι περαστικοί θα βρίσκουν βιβλία και τα πωλητέα των μουσείων, ενώ στον όροφο θα είναι το κέντρο εκπαίδευσης και πληροφόρησης για την εκκλησία-μουσείο, αλλά και για όλη την βυζαντινή Βέροια… Και ίσως η αποκατάσταση αυτού του συνόλου να γίνει αφορμή να δούμε και άλλα όμορφα κομμάτια της παλιάς βεροιώτικης αγοράς να απελευθερώνονται από τις παράταιρες παρεμβάσεις και να ξαναβρίσκουν την παλιά ομορφιά και την γραφικότητα τους… Μεράκι και - γιατί όχι; - επιχειρηματικό δαιμόνιο να υπάρχει!….» (https://www.euractiv.gr/section/periferiaki-politiki/news/espa-xekinisan-oi-ergasies-apokatastasis-ton-ktismaton-tis-palaias-mitropolis-veroias/).

Νοιώσαμε δυσάρεστα για αυτή την εξέλιξη, αφού η «αποκατάσταση» των κτιρίων σημαίνει διαιώνιση της αυθαιρεσίας και της βάναυσης προσβολής του μνημείου.

Η ΚΑΤΕΔΑΦΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΚ ΝΕΟΥ ΑΝΕΓΕΡΣΗ

 Όμως η μεγάλη έκπληξη ήρθε τον Αύγουστο του 2023, όταν μετά από μακρύ χρονικό διάστημα εργασιών αποκατάστασης, ξαφνικά...κατεδαφίστηκαν μαζί με τα «αξιόλογα στοιχεία κάτω απ τις άθλιες τσιμεντοσανίδες». Αμέσως μετά ξεκίνησαν εργασίες αποτύπωσης των ευρημάτων κάτω από το δάπεδο των καθαιρεμένων κτισμάτων, στο επίπεδο του αύλειου χώρου της αρχικής κατασκευής του Ναού προ χιλιετίας και στη συνέχεια η σκυροδέτηση επιφανειακής θεμελίωσης προκειμένου να ανεγερθούν εκ νέου τα υπόψη κτίσματα.

Η εξέλιξη αυτή θέτει – εκτός των άλλων - ζήτημα αξιοπιστίας της διοίκησης, ως προς την ανάδειξη του μνημείου, αφού άλλαξε τρεις φορές θέση, αρχικά πρότεινε την κατεδάφιση όλων των αυθαιρέτων κτισμάτων – και ορθά -  στη συνέχεια εξαίρεσε τα τρία απ αυτά προκρίνοντας την αποκατάστασή τους και τέλος τα… κατεδάφισε προκειμένου να ανεγερθούν εκ νέου.

ΟΙ ΑΜΕΣΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΕΚ ΝΕΟΥ ΑΝΕΓΕΡΣΗΣ

Η  απολύτως απαράδεκτη και αδικαιολόγητη αυτή εξέλιξη, προφανώς αδικεί το μνημείο και θα έχει ως άμεση συνέπεια:

 1. Η Δυτική όψη του μνημείου να παραμείνει «θαμμένη», μαζί με τα εξαιρετικά αρχιτεκτονικά στοιχεία που την κοσμούν (όπως καθαρά αποτυπώνεται στη φωτογραφική απεικόνιση της Δυτικής όψης).

2. Τμήμα της Βόρειας όψης να παραμείνει πίσω από τα υπό ανέγερση κτίσματα, με αποτέλεσμα την βάναυση αλλοίωση της πλευράς αυτής.

3.  Να μην αποκαλυφθεί ο αύλειος χώρος του Ναού μπροστά από τη Δυτική είσοδο (στο επίπεδο της στάθμης της οδού Κεντρικής), που πιθανότατα κρύβει ή φυλάσσει, το πιο αξιόλογο τμήμα του αύλειου χώρου.

ΕΠΙΒΕΒΛΗΜΕΝΗ Η ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΟΨΕΩΝ – Η ΠΡΟΤΑΣΗ

Ο σεβασμός του κορυφαίου μνημείου της πόλης, απαιτεί την ανάδειξη όλων των όψεων στην αυθεντική τους μορφή, την διαμόρφωση του αύλειου χώρου όπως εξ αρχής κατασκευάστηκε, ώστε να το αναδεικνύει, να δεσπόζει, στο κέντρο μιας μεγάλης πλατείας, από την «Πλατεία Πλατάνων» μέχρι την οδό Περικλέους.

 Όπως ακριβώς εμπνεύστηκαν, μελέτησαν, σχεδίασαν και υλοποίησαν οι πρόγονοί μας πριν μια χιλιετία, το κορυφαίο – κατά κοινή παραδοχή – μνημείο της πόλης!

Μέσα στο κλίμα ανασφάλειας και σήψης που προκαλεί εδώ και χρόνια η πολύπλευρη κρίση, προωθείται η άποψη, ότι το δικαίωμα στην προστασία των μνημείων και στο σεβασμό των ανθρώπων που προσέφεραν σ αυτό τον τόπο, είναι πολυτέλεια. Όμως, οι ζωές των ανθρώπων, που με την προσφορά τους,  δημιούργησαν κάτι μοναδικό – όπως η Παλαιά Μητρόπολη της Βέροιας - αξίζουν το σεβασμό.

Για να εξηγούμαστε, όταν η αυθαιρεσία γίνεται «κανονικότητα», η αντίδραση είναι αυτονόητο καθήκον.

Πολλοί συνάδελφοι δούλεψαν για να παρουσιάσουμε στους συμπολίτες μας, πως θα ήταν η ανάδειξη του μνημείου στην αυθεντική του μορφή.

•             Προσέγγιση της μορφής του μνημείου χωρίς τα αυθαίρετα κτίσματα.

•             Προσέγγιση της μορφής του μνημείου με τα αυθαίρετα κτίσματα.

•             Ανάδειξη του αύλειου χώρου της Δυτικής πλευράς(οδός Περικλέους) στο αρχικό επίπεδο.

•             Δημιουργία χώρου πρασίνου γύρω από τον ιστορικό πλάτανο της πόλης, όπου μαρτύρησε ο Μητροπολίτης Αρσένιος – αποτελεί ντροπή για την πόλη η σημερινή κατάντια του ιστορικού αυτού τόπου.

•             Προσέγγιση της διαμορφούμενης «μεγάλης πλατείας» της πόλης, από την οδό Ζωγιωπούλου έως την οδό Περικλέους και τον χώρο γύρω απ τον ιστορικό πλάτανο της πόλης.

•             Φωτογραφική απεικόνιση της Ανατολικής όψης του μνημείου όπως ανεβαίνουμε την οδό Κεντρικής στο ύψος της «Πλατείας Πλατάνων», με την πολυκατοικία μεταξύ της των οδών «Αντωνίου Καμάρα» & «Κεντρικής» και από το ίδιο σημείο… χωρίς την πολυκατοικία.

Ο ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αλήθεια τι έχουμε να αντιπαραθέσουμε απέναντι στην αυθεντικότητα αυτού του μνημείου; Μήπως τα τετράγωνα κουτιά από μπετό(12%) που μαζικά κατασκευάσαμε;;

Είναι τόσο δύσκολο να καταλάβουμε ότι η ομορφιά των μνημείων - και ειδικά αυτού -αποτελεί λύτρωση απέναντι στην κατάντια του δημόσιου χώρου;

Ποιος θα ήθελε να ζει σε ένα κόσμο χωρίς μνημεία, χωρίς Ναούς – ανεξαρτήτως πεποιθήσεων – όλοι  χρειαζόμαστε τη λάμψη των παραθύρων τους, την ήρεμη ακινησία τους, την επιβλητική σιωπή τους. 

Απέναντι σε μια αρρωστημένη κατάσταση, η δύναμη της αλήθειας δίνει πάντα την απάντηση, όπως η πένα των συναδέλφων – τους ευχαριστώ θερμά για την πολύτιμη εικαστική συμβολή τους.

* Ο Ουρσουζίδης Ν. Γιώργος είναι Πολιτικός μηχανικός και πρώην βουλευτής του ΣΥ.ΡΙΖ.Α στην Ημαθία.

ΠΗΓΗ: ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΒΕΡΟΙΑ" (20/11/23)