Υπόγεια Βέροια: Κι όμως υπάρχει!

ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΒΕΡΟΙΑ" (22/4/24)

Ένας σπουδαίος «θησαυρός» βρίσκεται κάτω από τα πόδια όσων κατοικούν και διέρχονται το κέντρο της Βέροιας και συγκεκριμένα την ιστορική πλατεία Ωρολογίου. Μπορεί χρυσό να μην διαθέτει, ωστόσο αν αξιοποιηθεί θα εκτινάξει το τουριστικό ενδιαφέρον, σε συνάρτηση κιόλας με τα άλλα σημαντικά σημεία αναφοράς της περιοχής. Ο λόγος για τις υπόγειες στοές που υπάρχουν, λίγα μέτρα κάτω από την πλατεία Ωρολογίου, οι οποίες έχουν αποκαλυφθεί πριν 15 περίπου χρόνια, αλλά δεν έχουν αναδειχθεί.

Η πλατεία Ωρολογίου οφείλει το όνομά της σε ψηλό, πέτρινο ρολόι που βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα. Αποτελεί ένα από τα βασικά σημεία αναφοράς της σύγχρονης πόλης και κόμβο, στον οποίο καταλήγουν βασικοί οδικοί άξονες, όπως η οδός Μητροπόλεως και η Κεντρική οδός, ενώ σε μικρή απόσταση βρίσκονται το Βήμα του Αποστόλου Παύλου, η Εβραϊκή συνοικία, η αγορά και ο Τριπόταμος.

Μια πλατεία με ιδιαίτερη ιστορική αξία, καθώς εδώ βρισκόταν επιπλέον το Νοτιοδυτικό όριο της οχυρωμένης πόλης. Τμήμα του τείχους, το οποίο κατεδαφίσθηκε επί τουρκοκρατίας διέσχιζε την πλατεία και εκτιμάται ότι τα θεμέλιά του θα πρέπει να διατηρούνται κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, μαζί με πολλά ακόμα αρχαιολογικά κατάλοιπα, των οποίων η αποκάλυψη θα φώτιζε σημαντικές όψεις της ιστορίας της πόλης.

Αξίζει ακόμα να αναφέρουμε ότι η οδός Μητροπόλεως συμπίπτει σε μεγάλο ποσοστό με αρχαίο κεντρικό οδικό άξονα των ρωμαϊκών χρόνων, ίχνη του οποίου διακρίνονται σε διάφορα σημεία της και η Κεντρική οδός ήταν και παραμένει ο βασικός εμπορικός δρόμος της πόλης.

Τι λέει η τεχνική μελέτη των επιστημόνων

Αφορμή του σημερινού ρεπορτάζ αποτέλεσε η ανακάλυψη υπόγειας πόλης στην περιοχή του Ικονίου της Τουρκίας, κάτι παρόμοιο και τα ευρήματα που αποκαλύφθηκαν στη Βέροια κατά την εκτέλεση εργασιών ανάπλασης της πλατείας Ωρολογίου την χρονική περίοδο 2007-2008, επί δημαρχίας της κας. Χαρούλας Ουσουλτσόγλου.

Σύμφωνα με τα όσα καταγράφηκαν την περίοδο εκείνη οι υπόγειες στοές στη Βέροια ακολουθούν το μύθο της θρυλικής βασίλισσας Βεργίνας, η οποία έγινε σύμβολο ελευθερίας για τη σθεναρή αντίστασή της κατά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους. Αυτές τις υπόγειες στοές, οι οποίες, όπως λέει η παράδοση, καταλήγουν στα ανάκτορα της θρυλικής βασίλισσας, κάπου στους πρόποδες του Βερμίου.

Τότε λοιπόν η Δημοτική αρχή υπέβαλε αίτημα σε πανεμιστημιακούς καθηγητές και διενεργήθηκαν σε τρεις φάσεις προκαταρκτικές επιτόπιες αυτοψίες, αποτυπώσεις και ειδικές έρευνες τμήματος του υπόγειου δικτύου στοών της πόλης της Βέροιας, με ιδιαίτερη έμφαση στην στοά στην περιοχή της πλατείας Ωρολογίου. Από τις πρώτες αυτές επιτόπιες επιθεωρήσεις προέκυψαν σημαντικά ευρήματα που αποτελούν βάση για την εξαγωγή των αρχικών συμπερασμάτων σε ότι αφορά στην ακεραιότητα της στοάς αλλά και στην μελλοντική στερέωση και ανάδειξή της.

Τα πρώτα συμπεράσματα είναι ότι το τμήμα της υπόγειας στοάς που ερευνήθηκε είχε διανοιχθεί, πιθανόν κατά την Ελληνιστική περίοδο, κάτω από την σημερινή οδό Κολοκοτρώνη, δίπλα στη πλατεία Ωρολογίου.
Στην συνέχεια ακολούθησαν διάφορες (τρεις στο σύνολό τους) γεωλογικές έρευνες, αποτυπώσεις και μελέτες από ειδικούς επιστήμονες. Από την εξέταση των μέχρι σήμερα διαθέσιμων στοιχείων, προκαταρκτικών μετρήσεων, ευρημάτων που προέκυψαν από τις τρεις αρχικές επιτόπιες επιθεωρήσεις, σε πρώτη φάση τα ακόλουθα σε ότι αφορά στην ακεραιότητα, την προσβασιμότητα και την αρχαιολογική (από την σκοπιά της τεχνολογίας) σπουδαιότητα της υπόγειας στοάς της πλατείας Ωρολογίου:

1. Η υπόγεια στοά είναι εκτεθειμένη σε φορτίσεις λόγω κυκλοφορίας οχημάτων, ιδιαίτερα στα τμήματά της με μικρό υπερκείμενο. Επίσης εκτέθηκε σε προηγούμενες φάσεις σε διάφορες καταστροφικές επεμβάσεις, λόγω κυρίως εκσκαφής για διέλευση υπόγειων αγωγών ομβρίων και αποχέτευσης. Τα όμβρια δεν αποκλείεται να εισέρχονται στην στοά κατά τις περιόδους βροχών. Ο συνδυασμός των προηγουμένων από ότι φαίνεται έχει δώσει και μπορεί να ξαναδώσει τοπικές ή ολικές καταπτώσεις.

2. Η γεωλογική δομή της στοάς μεταβάλλεται κατά μήκος του τμήματος που επιθεωρήθηκε. Σε αυτά τα τμήματα λείπει η αρχική ξύλινη (;) υποστύλωση των λιγότερο στέρεων τμημάτων της υπόγειας στοάς, λείπει δηλαδή μία εφεδρεία αντοχής και αποτροπής μεγάλης έκτασης κατάπτωσης.

3. Οι διαστάσεις της στοάς επιτρέπουν μία σχετικά ομαλή μετακίνηση κατά μήκος της κυρίως στοάς, με την προϋπόθεση ότι επιβάλλεται περιορισμός του αριθμού επισκεπτών και αναλόγως του χαρακτήρα της επίσκεψης. Ο αερισμός είναι και σήμερα αποδεκτός για μία 10λεπτη παραμονή, αρκετή για μία τουριστικού χαρακτήρα παραμονή στον χώρο. Η δυσχέρεια της σημερινής πρόσβασης εντοπίζεται στις διαστάσεις και στην κλίση της συνδετήριας στοάς, αλλά και στη δυσχερή πρόσβαση στην είσοδο της συνδετήριας στοάς.

4. Το υπόψη σωζόμενο τμήμα της υπόγειας στοάς λόγω της μορφολογίας του, της ενδιαφέρουσας γεωλογικής όψης του και των εντυπωσιακών γεωλογικών εναλλαγών του, των μεγάλων σχετικώς διαστάσεών του για σήραγγα τέτοιου τύπου, των πολλών ορατών ενδείξεων και ιχνών του αρχαίου τρόπου εκσκαφής και υποστύλωσης, αποτελεί αξιόλογο δείγμα αρχαίας υπόγειας σηραγγοποιίας. Τα προαναφερθέντα είναι καταρχήν σημαντικά στοιχεία τεκμηρίωσης της προβολής και επισκεψιμότητας της στοάς.
Γίνονται βάσει των προηγουμένων προτάσεις περαιτέρω έρευνας και σχεδιασμού προστασίας, στερέωσης και ανάδειξης της σήραγγας:

Σύμφωνα με τις μελέτες και τα συμπεράσματα που προέκυψαν:

1.Είναι απαραίτητο να διεξαχθεί ακριβέστερη αποτύπωση, βάσει της οποίας θα προβληθεί με μεγαλύτερη ακρίβεια το αποτύπωμα της σήραγγας στην οδό Κολοκοτρώνη (με ακρίβεια τουλάχιστον μέτρου) . Στόχος της αποτύπωσης είναι και η ακριβής γνώση όλων των σύγχρονων υπόγειων δικτύων που δύναται να επηρεάζουν τη στοά.

2. Είναι απαραίτητο να συνεχισθεί και να ολοκληρωθεί η γεωλογική, γεωτεχνική έρευνα, με διενέργεια μικρής έκτασης καταστροφικών γεωτρήσεων (δίπλα στη σήραγγα), που θα βαθμονομήσουν μη καταστροφικές γεωφυσικές μεθόδους ηλεκτρικής τομογραφίας ή/και σάρωσης με γεωραντάρ. Στόχος είναι να υπάρχει σαφής πληροφορία για την αντοχή το υπερκειμένου καθώς και των βασικών γεωλογικών σχηματισμών της στοάς.

3. Βάσει των στοιχείων που θα προκύψουν θα εκπονηθεί γεωτεχνική και στατική μελέτη στερέωσης, υποστύλωσης της στοάς, εφ’ όσον είναι επιθυμητή η ανάδειξή της και η υλοποίηση της προσβασιμότητας και επισκεψιμότητάς της. Είναι σκόπιμο να αναφερθεί από τώρα, ότι η εσωτερική υποστύλωση τμήματος της στοάς, ή η προστασία της από την κυκλοφορία με την κατασκευή άκαμπτης πλάκας από οπλισμένο σκυρόδεμα, τουλάχιστον στο τμήμα με μικρό υπερκείμενο, είναι παρεμβάσεις που εκ των προτέρων εξετάζονται.

4. Για την προσβασιμότητα, επισκεψιμότητα και ανάδειξη της στοάς, θα πρέπει να γίνει αρχιτεκτονική μελέτη. Βασικό θέμα αυτής της μελέτης είναι εκτός των θεμάτων φωτισμού, δαπέδου, εκθεσιακού εξοπλισμού της στοάς, η μελέτη της πρόσβασης από το πεζοδρόμιο της στοάς, μέσω μία περιοδικά σκεπαστής κλίμακας με δέσμευση μεγαλύτερου τμήματος του πεζοδρομίου, με μεγαλύτερης έκτασης εκσκαφή γύρω από την είσοδο της συνδετήριας στοάς. Επίσης η βελτίωση της κλίσης με ειδικό δάπεδο της συνδετήριας στοάς.

Η στοά στην οικοδομή «Βελτσίδη»

Μετά τις πρώτες μελέτες και τα συμπεράσματα που εξήχθησαν από τους επιστήμονες, ήταν η σειρά της αρχαιολογίας να αξιολογήσει και να δρομολογήσει τις εξελίξεις για την ανάδειξη και αξιοποίηση των υπόγειων στοών που αποκαλύφθηκαν. Σύμφωνα με παράγοντες εκείνης της εποχής, η Αρχαιολογική Υπηρεσία δεν έδειξε το ανάλογο ενδιαφέρον, γιατί προφανώς θα ένοιωθαν …κλειστοφοβία αν εισέρχονταν στις στοές!!!
Έτσι όλα παρέμειναν μέχρι σήμερα αδρανοποιημένα, αν και δημιουργήθηκαν είσοδοι σε δύο τουλάχιστον σημεία της πλατείας Ωρολογίου, όπου μπορεί κάποιος να εισέλθει στις στοές.

Όμως ο «θησαυρός» της υπόγειας Βέροιας δεν σταματά εδώ. Στα υπόγεια τριών πολυκατοικιών στη Βέροια έγιναν προσπάθειες να λειτουργούν ως …µουσείο. Καθώς εκεί όπου έχουμε συνηθίσει να συναντάμε χώρους στάθμευσης και αποθήκες, κρύβουν ρωαμαϊκούς δρόμους οι οποίοι αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των εργασιών εκσκαφής και απαλλοτριώθηκαν από το υπουργείο Πολιτισμού.

Για πρώτη φορά, το υπόγειο της οικοδομής «Βελτσίδη», στην οδό Μητροπόλεως της Βέροιας, είχε γίνει για λίγο διάστημα επισκέψιμο από το κοινό, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για την επέτειο από την απελευθέρωση της πρωτεύουσας της Ηµαθίας. Στο φυλασσόμενο υπόγειο οι επισκέπτες είδαν και περπάτησαν πάνω σε ένα από τα καλύτερα σωζόµενα τμήματα της λεωφόρου των ρωµαϊκών δρόμων.

Για µία εβδομάδα κάτοικοι και επισκέπτες είχαν τη δυνατότητα να µπαίνουν στη στοά, µήκους 50 µέτρων, από φυλασσόµενη είσοδο, ανεξάρτητη από εκείνη της πολυκατοικίας.
Ο… υπόγειος (πλέον) ρωµαϊκός δρόµος είναι κατασκευασµένος από συναρµοσµένες µεγάλες λίθινες πλάκες, διαθέτει κράσπεδα, ενώ από τις δύο πλευρές του εκτιµάται πως υπήρχαν στοές µε καταστήματα, όπως και στη σημερινή οδό Μητροπόλεως, επάνω. Ήταν δε δρόµος αµαξιτός, όπως φανερώνουν τα ίχνη στις πλάκες, και δίπλα του ήταν οργανωµένο το υδρευτικό και αποχετευτικό δίκτυο της αρχαίας πόλης.

Εκτός από την οδό Μητροπόλεως και στις οδούς Βενιζέλου, Εληάς, Ακαταµαχήτου, η αρχαιολογική έρευνα αποκάλυψε τμήματος του αρχαίου οδικού συστήματος της Βέροιας, το οποίο έχει αναλογία προς τους σύγχρονους οδικούς άξονες.

Αξιοποίηση και… διαμονή των τουριστών!!!

Κατά το παρελθόν ο Δήμος Βέροιας είχε καταθέσει μελέτη στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού για χρηματοδότηση ώστε να παραμένουν τα… ρωµαϊκά υπόγεια ανοιχτά στο κοινό όλο τον χρόνο.

Δυστυχώς όμως δεν εγκρίθηκε κάτι για την συγκεκριμένη μελέτη και η Υπόγεια Βέροια παραμένει αναξιοποίητη. Αντίθετα αν αναδειχθεί και αξιοποιηθεί, τότε θα μιλάμε για μια πόλη που θα συνθέτει ακόμη περισσότερα σημεία τουριστικού ενδιαφέροντος, που θα είναι αδύνατον να δουν οι επισκέπτες μόνο σε λίγες ώρες, κάτι που κάνουν σήμερα!!!

Αυτό σημαίνει πως η ολιγόωρη ή και ημερήσια παραμονή τους στη Βέροια και τις Αιγές, δεν θα επαρκούσε για την πλήρη ξενάγησή τους.

Αντιλαμβανόμαστε ότι ένα τόσο σπουδαίο έργο δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ωστόσο τίποτα δεν είναι εύκολο και τίποτα δύσκολο. Θα λέγαμε ότι αν υπάρχει στόχος και οι κατάλληλες ενέργειες, ο στόχος μπορεί να γίνει υλοποιήσιμος και όχι μόνο για την ανάδειξη της …Υπόγειας Βέροιας, αλλά και ταυτόχρονα και της ανάπλασης της πλατείας Ωρολογίου και του Ρολογιού της!!!

ΤΟ ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ "ΒΕΡΟΙΑ" (22/4/24)